حدوده ارگ سلطنتي كه « ‏كهن دژ»» نيز ناميده مي شود، در وسط شهر سلطانيه باابعاد 450*450 متر و در زميني به مساحت تقريبي 20‏هكتار واقع شده است. اين محدوده از دو بخش خندق و حصار تشكيل يافته است. حدفاصل خندق وحصار(حداقل در جبهه جنوبي) پهنه اي به عرض 17 ‏متر و طول 30تا40 متر مي باشد و ارگ سلطنتي در ميان حصار، قرار گرفته است. اين مجموعه به شكل مستطيلي با ابعاد315*295 متر، از سنگ سبزتراشيده همراه با16 برج و يك دروازه بسيار زيبا ساخته شده است. در حال حاضر، ارتفاع متوسط حصار 7 ‏متر است و قسمتي از آن در زير خاك قرار دارد. اين ديوار عظيم، در پي خود، يك پيش آمدگي به عنوان ازاره تزئيني دارد و چهار برج با قطر55/17 متر در گرداگرد آن شناسايي شده است. موثق ترين منبعي كه ارتفاع حصار را تعيين كرده، طرح « ‏سر رابرت كرپرتر » است. وي برج شمال غربي را به ارتفاع 40فوت و عرض 12 ‏فوت اندازه گيري نموده و طرح شماتيك جالبي از آن تهيه كرده است. درطرح مذبور، 17 رديف سنگ چين قابل تشخيص است كه هر رديف آن حدود50 سانتي متر ارتفاع دارد.اگر ‏ارتفاع سنگ چين رديف مربوط به جان پناه برج را دو برابر رديف هاي زيرين در نظر بگيريم، ارتفاع برج شمالي معادل 9متر بوده است. ‏قلعه سلطانيه، آثار ارزشمندي از معماري و شهرسازي دوران مغول را در خود، جاي داده است. به طوري كه در متن هاي تاريخي آمده است، اين قلعه داراي عناصر شهري گوناگوني بوده است. ‏جالب ترين عنصر شهري ارگ سلطانيه، مجموعه اي معروف به «ابواب البر» است. اين مجموعه شامل مدرسه، داراشفاء، دارالضيافه، دارالسياده، خانقاه، دارالكتاب، بيت القانون، ديوانخانه اي به نام كرياس، مسجد جامع و بالاخره آرامگاه سلطنتي با موقوفات بسيار و مديريت ويژه بوده است و خواجه رشيدالدين فضل الله نيز نايب التوليه آن بوده است. ‏بررسي هاي باستان شناسي، مطالعه متن هاي تاريخي و شواهد عيني گوياي اين حقيقت اند كه شهر سلطانيه در اوايل قرن هشتم هجري قمري يكي از شهرهاي بسيار مهم كشور بوده است: اما به دلايل سياسي، فرهنگي، اقتصادي و جغرافيايي، پس از مرگ اولجايتو و ابوسعيد بهادر،كه همراه با فرو پاشي پايه هاي حكومتي مغول در ايران بود، شهر سلطانيه نيز متروك و متلاشي شد. هم اكنون قسمت اعظم اين شهر تاريخي كه يك مجموعه معماري و سندي مهم از شهرسازي در دوران مغول است، در خاك مدفون شده است. از آثار اين شهر عظيم تنها سه بناي مجموعه تاريخي چلبي اوغلي، بقعه ملاحسن كاشاني و گنبد سلطانيه باقي مانده است.
آدرس : در وسط شهر سلطانيه

بناي تاريخي رختشوي خانه زنجان در مركز بافت تاريخي شهر و در محل معروف به "باباجامال چوقوري" (گودال باباجمال) قرار دارد كه به دست دوبرادر به نام هاي مشهدي اكبربنا و مشهدي اسماعيل بنا، در مدت 15 ماه ساخته شد. سنگ هاي آن از معدن سنگ روستاي "اژدهاتو" استخراج شده و پس از حجاري به اين محل حمل شده است. آب مجموعه از قنات قلعه حاجي مبربهاالدين تامين مي گرديده است.

رختشوي خانه براي همه شهروندان شبانه روز دايرو استفاده از آن مجاني بود. اين محل قبل از ساخته شدن رختشوي خانه، مانداب هرزآب هاي سطحي بوده است. به طور كلي اين بنا را مي توان به دو بخش تقسيم كرد: بخش نخست، سرايداري و محل مديريت رختشوي خانه است شامل حياطي با درختكاري و فضاي سبز و اعياني مسكوني. اعياني آن در جبهه شمالي محوطه مشتمل بردو اتاق و يك ورودي است كه سرايداري و محل شست و شوي رخت را به همديگر متصل مي كند.

 طرح و نماي اين واحد مسكوني، متاثر از فرهنگ بومي است و به سبك معماري سنتي ساخته شده است. بخش دوم، فضاي رختشوي خانه است كه از چند قسمت تشكيل يافته است: قسمت اول، خزينه يا محل جمع آوري آب است. اين مخزن در منتهي اليه سمت شمالي مجموعه و مشرف به سالن شست و شو قرار دارد. سقف مخزن هماهنگ با سقف سالن، متشكل از سه واحد تاق و تويزه است كه قوس هاي نوع خوزي آن را زينت داده اند. قسمت دوم، فضاي اصلي رختشوي خانه است كه مصالح به كاررفته در جرزهاي آن، لاشه سنگ با ملاط ساروج مي باشد.

نماي داخلي اين ديوارها لاشه سنگ بندكشي شده و نماي بيروني آن با اندودي از كاهگل پوشيده شده است. فضاي داخل بنا با پرسپكتيوي بسيار زيبا طراحي و اجرا گرديده و از دو رديف تاق و تويزه، به طور متوالي كه ستون هاي سنگي آنها را از همديگر جدا مي سازند، ساخته شده است. اين فضا توسط 11 ستون قرينه، سالن را به دو قسمت تقسيم كرده است. بلندي ستون هاي بنا 70/2 متر از كف بناست، اما به لحاظ ايجاد مقاومت لازم و هم وزن نمودن بنا، ستون ها با پايه هاي سنگي، به ميزان 40 سانتي متر در داخل پي ها كه با شفته آهك پرشده اند، از نوع قوس هاي خوزومي (رومي)اند و به طور كامل با آجر اجرا شده و عرض آنها 82 سانتي متر است. محل شست وشوي رخت، به طور قرينه از 4 حوضچه و آب رو(مجرا)هايي در فاصله حوضچه ها تشكيل يافته است.

آب مورد نياز، ابتدا پس از گذشتن از آب رويي به طول يك متر، به حوض نخستين وارد مي شود و سرريز آن به حوض ديگر مي ريزد. از درجه آلودگي رخت، محل هاي شست و شوي رخت به چهارقسمت تقسيم شده بودند و شست و شو در چهار مرحله انجام مي شد كه اولين مرحله آن در پايان مسير آب انجام مي شد، پس از آن رخت به قسمت هاي سوم و دوم و اول برده مي شد. قسمت چهارم كه در انتهاي جريان آب قرار داشت، حوضچه مخصوص شست و شوي لباس هاي بسيار آلوده و لباس هاي افرادي بوده كه به بيماري واگيردار مبتلا بودند.

 دفع فاضلاب اين مجموعه از طريق آبروي فاضلابي به عرض 60 سانتي متر و به ارتفاع 110 سانتي متر صورت مي گرفت و به مسير فاضلاب شهري مرتبط مي شد كه اين آب رو به دليل گستردگي و ايجاد شاخه هاي مختلف نقش چاه جاذب را نيز ايفا مي كرده است. در حال حاضر اين اثر منحصر به فرد تاريخي، به موزه مردم شناسي و باستان شناسي تبديل شده است. در اين محل، لباس هاي محلي و سنتي مردم مناطق مختلف ايران، هنرهاي دستي و سنتي استان شامل چاروق، مليله دوزي، معرق، ساخته هاي چوبي، فرش و گليم، چاقو، نمونه هايي از توليدات كارگاه هاي كاشي سنتي، آجرو سفال سلطانيه، اشياي تاريخي و يافته هاي باستاني استان در معرض تماشاي عموم گذاشته شده است

مركز استان : زنجان