كمتر كسي پيدا مي شود كه از جاذبه هاي تاريخي يزد شنيده باشد و نام طاق شاه عباسي به گوشش نخورده باشد. بنايي كه شايد ديدني ترين اثر تاريخي طبس به شمار بيايد و يكي از جاذبه هاي فراموش نشدني استان يزد كه چندين لقب تكرار نشدني را همراه خود دارد.

طاق شاه عباسي پر ركوردترين بناي تاريخي ايران است! سدي با 60متر ارتفاع كه نه تنها لقب قديمي‌ترين و بزرگ‌ترين سد قوسي جهان را با خود يدك مي كشد، بلكه به مدت 550 سال هم به عنوان بلندترين سد در جهان شناخته مي شد. اما سد شاه عباسي يك لقب ديگر هم دارد كه هنوز هيچ سدي موفق به تصاحب آن نشده است: نازكترين سد جهان كه به خاطر عرض تاج  يك متري اش به اين نام شناخته مي شود.

براي ديدن طاق شاه عباسي كه به سد شاه عباسي هم معروف است، بايد به روستاي 700 ساله خرو و در فاصله ‪27‬ كيلومتري شهر طبس سفر كنيد. جايي در نزديكي چشمه آب گرم مرتضي علي (ع) كه قبلا درباره اش مفصل نوشته ايم.

بالاتر از اين چشمه، دره تنگي وجود دارد كه در آن طاق شاه عباسي بنا شده است. قدمت اين طاق را به دوره صفويه نسبت مي دهند و معتقدند كه سنگ نگاره‌هاي بزكوهي كه بر آن حك شده اند، نمادي از درخواست فراواني آب، زايندگي و فراواني نعمت است. عده اي هم اين بزها را نمادي از فرشتگاني مي دانند كه براي نگهباني آب، افزايش و فراواني نعمت بر ديواره‌هاي طاق دعا مي كنند.

اگر گذارتان به طبس و روستاي خرو افتاد، بعد از تماشاي اين سد جالب و شگفت انگيز حتما سري هم به چشمه ديدني مرتضي علي بزنيد كه برگ هاي جديدي براي غافلگيري شما رو خواهد كرد!

اين چشمه در آن واحد دو بخش سرد و گرم دارد كه به موازات يكديگر جريان پيدا مي كنند. به اين معني كه يك سمت چشمه سرد و سمت ديگر آن گرم است و شما با قدم زدن در آن مي توانيد يك پاي خود را در آب سرد چشمه فرو كنيد و پاي ديگرتان را در آب گرم آن!

دليل اين اتفاق آن است كه آب گرم چشمه از ديواره سمت راست به داخل رودخانه مي ريزد و همين، اختلاف دمايي را در چشمه ايجاد مي كند كه گاهي به 10درجه هم مي رسد! غلظت بيشتر آب گرم و تفاوت ساختاري آن با آب سرد جاري در كف رودخانه باعث مي‌شود كه اين آب ها تا مسافت حدود سيصد متري بستر رودخانه هم پيش بروند در حالي كه به طور كامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفكيك هستند! به اين ترتيب مي بينيد كه در يك طرف رودخانه آب سرد و در طرف ديگر آب گرم جريان دارد.

براي رسيدن به آبگرم مرتضي علي بايد از شهر طبس بگذريد و بعد، حدود پنج كيلومتر را با پاي پياده طي كنيد كه بيشتر اين مسير از داخل آب مي گذرد. در طول راه، ديواره‌هاي بلند دره مانندي در دو طرف همراهي تان مي كنند كه روي آنها حفره‌هاي كوچك و بزرگ با نظم خاصي قرار گرفته اند. بعضي از اين حفره ها، چشمه هاي جوشان آب هستند كه بزرگترين شان به حمام مرتضي علي معروف شده‌ است

قديمي ترين نيايشگاه خشتي دنيا در ميان مرزهاي كشور ما جا خوش كرده است. جايي درست در 60 كيلومترى جنوب شرق همدان و 20 كيلومترى شمال غرب ملاير... روى تپه اى به ارتفاع 37 متر كه قدمتش به عصر آهن و اوايل استقرار مادها در ايران برمى گردد.

اگر گذارتان به ملاير افتاد، مي توانيد نام و نشان ارگ نوشيجان را از بوميان منطقه بپرسيد. ارگي كه نه تنها قديمي ترين نيايشگاه خشتي دنيا به شمار مي رود، بلكه يكي از ناشناخته ترين بناهاي كشور است كه اگر چه از سال 1346 در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده، اما سال ها در معرض باد و باران، بخشي از تاريخ مجسم خود را از دست داده است.

ارگ نوشيجان در سال هاي 1967 تا 1978 از سوي موسسه ايرانشناسي بريتانيا مورد كاوش هاي باستان شناسي قرار گرفت كه دستاورد فعاليت هاي آن ها، شناسايي سه دوره معماري باستاني متعلق به ماد، هخامنشي و اشكاني بود. پس يادتان باشد براي تماشاي تپه نوشيجان حتما از يك راهنما كمك بگيريد. راهنماي منطقه حتما به شما خواهد گفت كه بناهاي موجود بر بخش هاي بالايي تپه مربوط به دوره پارت ها هستند، مناطق مياني مربوط به دوره هخامنشى و بناهاي موجود در پايين آن كه روى سازه طبيعى تپه بنا شده اند، از دوره مادها برجاى مانده اند. بنابراين، شما با تپه اي كاملا استثنايي رو به رو هستيد كه در يك نگاه بخشي از هويت باستاني تان را مقابل چشمانتان مي آورد!

اوج معماري دوران

در دوره مادها، ارگ نوشيجان مهمترين نيايشگاه مردم به شمار مي رفته و به همين دليل باستان شناسان معتقدند كه عناصر موجود در اين مجموعه اولين الگوهاى نيايشي مردم آن زمان را نشان مي دهد. اين در حالي است كه به دليل اهميت خاص بنا، مي توان اوج هنر معمارى ايرانى را در ارگ نوشيجان ديد... ارگي كه در فلات قاره ايران از منحصر به فردترين و ارزشمندترين آثار تاريخى كشور محسوب مي شود.

در ضلع غربي ارگ نوشيجان مي توانيد اولين نيايشگاه ارگ را ببينيد و كمي آن سو تر، تالار ستون دار آپادانا را كه در نزديكي معبد مركزى دومين نيايشگاه به چشم مي خورد. بقيه اين بنا را اتاق ها، انبار، تونل، و حصار و دژ تشكيل مي دهند. تالار ستون دار، محوطه اي است با 12 پايه سنگي و ستون هايي از چوب كه در گذر زمان از بين رفته اند. در اطراف اين سالن ساختمان هاي كوچكي به شكل اتاق وجود دارند كه ظاهرا ساختمان هاي مسكوني محسوب مي شدند. اين تالار پنجره هايي شبيه به پنجره هاي بزرگ سنگي در تخت جمشيد دارد كه جلوه خاصي به آن مي بخشند.

معبد مركزي يا دومين آتشگاه هم در مركز مجموعه قرار دارد و بناهاي ديگر در اطراف آن ساخته شده اند. ساختمان اين آتشكده هشت ضلعي است و در كوچكي از اتاق كنار آتشكده، اين فضا را به طبقه دوم مي رساند. آتشدان اين معبد در گوشه ساختمان آتشكده قرار گرفته كه حدود يك متر از كف معبد ارتفاع دارد و در اطراف آن شياري تعبيه شده است كه از ريختن مواد باقي مانده ناشي از سوختن چوب به داخل معبد جلوگيري مي كند.

علاوه بر اين، ارگ نوشيجان چهار اتاق دارد كه متاسفانه سقف تمام اين اتاق ها خراب شده اند. اما در گذشته اين سقف ها به شكل تخم مرغي ساخته شده بودند و در آنها دو سوراخ براي تهويه هوا به چشم مي خورد. باستان شناسان احتمال مي دهند كه اين اتاقها محل نگهداري طولاني مدت غذا و آذوقه بوده اند.

در خارج از قلعه، حصاري مرتفع و خشتي را مي بينيد كه با ارتفاع هشت متر و چينه هاي پهن و شگفت انگيزي كه دارد، در طول زمان وظيفه سركوبي دشمن را به عهده داشته است

در حال حاضر تا پيش از تملك نزديك به 30 نفر ادعاي سرقفلي و مالكيت اين اثر را داشت

شايد كمي برايتان عجيب باشد ولي «علي سرد» معتبرترين نام غاري است كه مردم آن را به نام «علي‌صدر» مي‌شناسند؛

 غاري كه بزرگترين غار درياچه‌اي ايران به شمار مي‌رود و آن قدر زيبا و شگفت‌انگيز است كه شايد نام «غار موزه» بيشتر برازنده‌اش باشد.

در سال 1330 نشريات از وجود غاري ناشناخته در نزديكي همدان خبر دادند و از سال 1340 كوهنوردان بازديد و بررسي اين غار را آغاز كردند.

البته هنوز هم دانسته‌هاي علمي اين غار كم‌نظير در ابهام قرار دارد. با همه اينها غار «علي سرد» از ديرباز شناخته شده بود به طوري كه با تحقيقات انجام گرفته، معلوم شده است از دوره صفويه براي استفاده از آب غار كه از دهانه كوچك آن سرازير مي‌شده، به نحو تحسين‌برانگيزي كانال‌كشي‌هايي انجام گرفته بود. اين آب را طي ساليان دراز براي آبياري و كشت و زرع روستاهاي اطراف مصرف مي‌كرده‌اند.

غارهاي سراب و سوباشي هم از غارهاي درياچه‌اي به شمار مي‌روند كه در محدوده جغرافيايي غار علي سرد قرار گرفته‌اند و فاصله اندكي با هم دارند.

آب غار كه امروزه روي آن قايقراني مي‌كنند، زلال با دمايي نزديك به 12 درجه سانتي‌گراد است.

عمق آب در نقاط مختلف غار از چند سانتي‌متر تا بيش از 10 متر متغير است. در واقع ميزان آن به ريزش‌هاي جوي كه به سطح ارتفاعات منطقه مي‌رسد بستگي دارد.

مناظر داخل غار بسيار بديع و هواي آن سبك است. درون غار مملو از راه‌هاي دراز و پرپيچ و خمي است كه در هر گوشه آن زيبايي‌هاي خيره‌كننده‌اي انتظار چشمان مشتاق بازديدكنندگان را مي‌كشند.

تالارهاي بزرگ و باشكوه غار كه گاهي سقف‌هاي بلندي دارند از شاهكارهاي طبيعت در دل اين غار هستند. هيچ‌گونه جانداري درون آب غار به چشم نمي‌خورد و اين آب به خاطر ميزان آهك و سنگيني، قابل شرب نيست.

كف غار را لايه‌اي ماسه آهكي فرا گرفته كه بازمانده رسوبات آب غار مي‌باشد

شايد باور اينكه ايرانيان روزگاري ديوارهاي بلندي ساخته‌اند تا بتوانند اين سرزمين را از هجوم دشمنان خارجي محافظت كنند، براي خيلي از ما سخت باشد اما حقيقت اين است كه ديواري در شمال ايران به نام قزل آلان يا ديوار گرگان يا «مارسرخ» وجود داشته ‌است.
ديوار گرگان

ديوار گرگان يا مار سرخ كه قدمت آن به بيش از 1700سال قبل مي رسد به نظر كارشناسان طولاني‌تر از ديوار آدريان روم بوده كه نشان‌دهنده دانش معماري ايرانيان است و اينكه ايرانيان در ساختن بناهاي بزرگ و سازه‌هاي دفاعي بسيار بهتر از روميان باستان بوده‌اند. عده‌اي معتقدند كه به اين ديوار سد سكندر هم مي‌گفتند. اين ديوار از شرق درياي خزر واقع در خواجه نفس شروع مي‌شود و بعد از گذر از شمال آق‌قلعه و گميشان و شمال گنبد به طرف شمال غرب مي‌رود و سرانجام در كوه‌هاي پيش‌كمر به پايان مي‌رسد.

مسير ديوار  را از روي آجرهايي كه در زمين وجود دارد پيدا كرده‌اند و حتي در برخي از مكان‌ها با كاوش‌هايي اتاق‌ها و بناهايي را هم از دل زمين بيرون آورده‌اند. برخي طول اوليه اين ديوار را بيش از 210كيلومتر تخمين مي‌زنند. البته محمديوسف كياني، باستان‌شناس ايراني در سال 1350، با انجام مطالعاتي طول ديوار را  حدود 175 كيلومتر برآورد كرده است.

در طول اين ديوار بيش از 30 دژ دفاعي ساخته شده كه محل استقرار سربازان بوده است. ابعاد دژها از 120 در 120متر تا 240 در 300 متر متغيرند. جوي يا كانال انتقالي آبي به عمق بيش از 6 متر در سراسر ديوار امتداد داشته و آب را به نقاط مختلف آن مي رسانده است. عرض اين ديوار در مناطق كوهستاني 2 متر و در دشت‌ها حتي 10 متر است. گفته مي شود آجرهاي بزرگ اين ديوار به  ابعاد 41 در 41 و قطر 10 سانتي‌متر در ده‌ها كوره آجرپزي پخته ‌شده است.

چندي پيش مطالعات باستان‌شناسي در ضلع شمالي ديوار گرگان، بقاياي شهري از دوره‌ ساساني و آثاري از عصر آهن را نشان داد. شهري با حدود 50 هكتار وسعت كه وجود زغال، سفال و استخوان‌هاي جانوري در آن نشان مي داد

 اين شهر ساساني روي محوطه‌اي از عصر آهن قرار گرفته است

ژاك دمرگان فرانسوي، حدود 100 سال پيش بخشي از مسير ديوار را از روي نقشه ترسيم كرد. بعد از او «آرن» ديگر باستان‌شناس فرانسوي بخش ديگري  از ديوار گرگان را به‌صورت پيمايشي، شناسايي و معرفي كرد.به نظر مي‌رسد نخستين كسي كه توانست ديوار سرخ گرگان را ببيند، اريك اشميت، خلبان آمريكايي بود كه با هواپيماي خود در سال 1316 خورشيدي، هنگام عكاسي از نقاط باستاني ايران، مسير اين ديوار را يافت. اشميت وقتي كه در منطقه گرگان پرواز مي‌كرد متوجه شد ديوار قرمزرنگي از سمت دريا به طرف كوه هاي پيش كمر امتداد دارد. او از آن ديوار عكس‌هاي زيادي گرفت. در حقيقت همين عكس‌ها سند مهمي براي باستان‌شناسان ايراني و خارجي شد تا بتوانند تحقيقات بيشتري روي اين ديوار انجام دهند.

اين در حالي است كه چندي پيش مطالعات باستان‌شناسي در محوطه اي واقع در ضلع شمالي ديوار گرگان، بقاياي شهري از دوره‌ ساساني و آثاري از عصر آهن را نشان داد. شهري با حدود 50 هكتار وسعت كه وجود زغال، سفال و استخوان‌هاي جانوري در آن نشان مي داد اين شهر ساساني روي محوطه‌اي از عصر آهن قرار گرفته است.

علاوه بر اين، بررسي‌هاي ژئوفيزيك نشان دادند كه اين شهر خيابان‌هاي دسترسي به يكديگر، بناهاي مسكوني و حصاري به دورش داشته است. هم‌چنين ارگ شهر در قسمت مركزي قرار دارد و در اطراف آن خندقي واقع شده است

مسجد سليمان شهر اولين هاست. شهري كه در دهه هاي گذشته به پاريس كوچك معروف بود و ورود اولين هاي زيادي را به چشم ديده بود؛ اولين زمين گلف، اولين زمين فوتبال، اولين چاه گاز، اولين چاه نفت، اولين فرودگاه، اولين خط آهن، اولين بيمارستان... شهري كه وقتي اولين چاه نفت ايران در سال 1287 خورشيدي در آنجا حفر شد، تحول عظيمي در اقتصاد خاورميانه پديد آمد و با ورود كارشناسان نفتي از انگليس، مسجدسليمان كم كم به يك شهرك شركتي تبديل شد كه پيشرفته ترين امكانات اروپايي را در خود داشت. اما با بي مهري هاي دوران پهلوي دوم و آسيب هاي دوران جنگ كم كم از موضع قدرت خود فاصله گرفت تا اين روزها كنج كوچكي در خاك خوزستان باشد كه آرام و بي سر و صدا زندگي نيمه جانش را ادامه مي دهد.

 
 قديمي هاي شهر مي گويند كه سالها قبل، حضرت سليمان براي گسترش آيين موسي آتشكده سر مسجد را بنا كرد اما زماني كه اعراب وارد ايران شدند، تصميم گرفتند اين آتشكده را خراب كنند كه با مقاومت مردم به جايي نرسيد

شهر هزار نام

اگر نقشه هاي تاريخي را جستجو كنيد، به جاي نام مسجد سليمان، نام پارسوماش را مي بينيد. نامي كه به واسطه پارسياني كه از غرب ايران به مسجد سليمان آمده بودند، روي اين منطقه گذاشته شد تا اينكه در دوران قرون وسطي نام تلغر كه سرزميني در كنار رودخانه كارون بود، جايگزين آن شد. در سال هاي بعد هم اين شهر به جهانگيري، نفتون و سپس به مسجد سليمان تغيير نام پيدا كرد. در حقيقت بعد از بازديد رضا خان پهلوي در سال 1303 خورشيدي از آتشكده سر مسجد بود كه نام اين شهر از نفتون به مسجد سليمان تغيير پيدا كرد. اهالي منطقه و قديمي هاي شهر مي گويند كه سال ها قبل، حضرت سليمان براي گسترش آيين موسي، آتشكده سر مسجد را بنا كرد اما زماني كه اعراب وارد ايران شدند، تصميم گرفتند اين آتشكده را خراب كنند كه با مقاومت مردم اين اقدام به جايي نرسيد. حالا بعد از قرن ها، آتشكده يكي از قديمي ترين بناهاي مسجد سليمان است كه مهم ترين شناسه تاريخي اين شهر به شمار مي رود. با اين حال، باستان شناسان معتقدند مسجد سليمان و توابع آن احتمالا بيش از دو هزار اثر تاريخي دارد كه از اين تعداد تنها 400 اثر شناسايي شده است.

آتشكده سر مسجد
مسجدسليمان

پروفسور گيرشمن آتشكده سر مسجدرا متعلق به دوره پارسيان مي داند و آن را كهن تر از قلعه هاي پارسارگاد و تخت جمشيد معرفي مي كند. قلعه اي كه اگر تاريخ را ورق بزنيد، اولين خشت آن را در قرن 8 قبل از ميلاد خواهيد ديد كه در منطقه اي كه امروز محله سرمسجد نام دارد، بر زمين گذاشته شده است. اگر سري به اين بنا بزنيد مي بينيد كه از سه سو صفه را دور زده و از جهت مغرب به كوه تكيه داده است. آتشگاه اين مجموعه در دامنه شمالي و آتشكده آن در قسمت ضلع جنوب غربي آن قرار دارد و چندين پله كان مي باشد در اطراف آن ديده مي شود كه مهمترين آنها پله كان ورودي شرقي است آن هم 24 متر طول! جالب ترين ويژگي اين آتشكده آن است كه در ساخت آن تنها از سنگ استفاده شده و هيچ ملات ديگري در بين اين سنگ ها وجود ندارد.

 
وقتي اولين چاه نفت ايران در سال 1287 در مسجدسليمان حفر شد، تحول عظيمي در اقتصاد خاورميانه پديد آمد و با ورود كارشناسان نفتي از انگليس، مسجدسليمان كم كم به يك شهرك شركتي تبديل شد كه پيشرفته ترين امكانات اروپايي را در خود داشت

برد نشانده
مسجدسليمان

برد در زبان بختياري به معني سنگ است و برد نشانده اشاره به سنگي دارد كه به شكل ستون در زمين فرو رفته است. ارتفاع معبد بردنشانده مسجدسليمان 3.5 متر و قطر آن 50 سانتي متر است و باستان شناسان آن را قديمي ترين عبادتگاه روباز ايراني مي دانند كه كنده كاري هاي آن روزگار هخامنشي را به ياد مي آورد.

اين بنا را بايد در مسير مسجد سليمان به انديكا ببينيد. يعني درست در 16 كيلومتري مسجدسليمان، بر سر راه سد مسجد سليمان و سد شهيد عباسپور.

خرابه اي پر از طلا

تپه باستاني كلگه‌زرين با بقايايي كه از ديواره‌هاي قديمي ساخته شده از سنگ،‌ ملات و گچ دارد، يكي از آثار باستاني مسجد سليمان است كه تا به حال كاوش زيادي روي آن انجام نگرفته است. بررسي هاي باستان شناسي قبلي نشان مي داد كه طول ديوار 250متر و عرض آن 150 متر است و نقوش روي اين ديوار، حكايت از يك ايدئولوژي مذهبي دارد. در اين نقوش گاوي ديده مي شود كه عقابي آن را به طرف مذبح يا قربانگاه هدايت مي‌كند و در كنار مذبح فردي به همراه كودكي قرار دارد. گفته مي‌شود كه "كلگه‌" در اصل به معناي خرابه بوده و نام "زرين" را به اين دليل به آن افزوده‌اند كه كودكان در گذشته هنگام بازي روي اين تپه سكه‌هايي را پيدا مي‌كرده‌اند. اين تپه‌ باستاني در وسط شهر قرار گرفته اما با حضور ? ساختمان در حريم آن، كمتر مجال خودنمايي دارد

به گزارش خبرگزاري فارس از سبزوار، كم جمعيت‌ترين روستاي ايران در بخش روداب شهرستان سبزوار در دهستان خواشد قرار دارد.
بخشدار روداب سبزوار با بيان اينكه نام اين روستا روداب است، اظهار داشت: اين روستا داراي 2 خانوار و تعداد 2 نفر جمعيت است كه هر دو نفر مرد هستند كه يكي از اين دو مرد بر اثر فوت همسر در تنهايي به سر مي‌برد و ديگري هرگز ازدواج نكرده است.
محمد شم‌آبادي افزود: اين دو نفر كه يكي 60 و ديگري 71 ساله است، هر دو نفر بي‌سوادند و در خود روستا مشغول به كار هستند.
اين روستا فاقد مسجد، برق، گاز، آب لوله كشي، تلفن و حمام است اما داراي امامزاده است.
روستاي روداب در 110 كيلومتري جنوب سبزوار و 70 كيلومتري مركز بخش قرار دارد

خون سياه اژدهايي كه به باور اساطيري مردم رامهرمز در جنگ با اسفنديار رويين‌تن به هلاكت رسيد، هنوز از چشمه هاي قير ماماتين مي جوشد. بررسي لوح‌هايي كه در تخت ‌جمشيد به دست آمده نشان مي‌دهد هخامنشيان از اين چشمه‌هاي قير ظروف خود را مي ساختند.

به گزارش مهر ، منطقه ماماتين در 25 كيلومتري شمال شرق شهرستان رامهرمز استان خوزستان بستر ميراث و ثروتي چند هزار ساله است. گاهي اين ثروت اشباع شده از زمين بيرون مي جهد تا شايد كسي آن را ببيند و از ثروت طبيعي سودي ببرد غافل از اينكه در ماماتين از زمين طلاي سياه مي جوشد و كسي نمي بيند.

گاهي ثروت نياكان ايرانيان در يك بنا و اثر تاريخي است و گاهي طلايي سياه به نام نفت و قير. در شهر رامهرمز كوهي وجود دارد كه در اثر انشعاب گاز از درون حفره هاي آن آتشي به بيرون شعله مي كشد كه منظره زيبايي را در تاريكي شب پيش روي هر عابر مي گذارد.

اما غير از اين كوه كه به تشكوه معروف است در منطقه ماماتين شهر رامهرمز چشمه هاي زيادي وجود دارد كه از آنها به صورت طبيعي قير بيرون مي آيد. 10چشمه قير طبيعي موجود در ماماتين به شكل تنورهاي نانوايي هستند و با مصالحي مانند قلوه ‌سنگ و ملات ساروج‌ در دو طرف يك مسيل كم آب قرار دارند. طلاي سياهي كه با نفت تركيب شده از چشمه هاي سياه رنگ مي جوشد و با آب رودخانه اي به نام رود زرد رامهرمز تركيب مي شود و در نهايت وقتي از غلظت نفت و قير آن كم شد به زمينهاي كشاورزي مي رسد. قديمي ها اين رودخانه و آن قير سياه را خون اژدهايي مي دانستند كه در نبرد با اسفنديار رويين تن كشته شد.

ايرانيان از خون اژدها يا همان قير جوشيده از زمين براي ساختن بناهاي تاريخي و ظروف استفاده مي كردند.كشف اين ظروف ساخته شده از قير در تپه چغاميش دزفول مربوط به هزاره چهارم پيش از ميلاد مسيح نشان مي دهد كه قير در بعضي از بناهاي تاريخي عيلامي نيز كاربرد داشته است.

ايرانيان از چشمه‌هاي نفت روان در اطراف آتشكده پارسوماش (مسجد سليمان) در صنايع نظامي و روشن كردن خشاب‌ها استفاده مي‌كردند و در لوح‌هايي كه در تخت‌جمشيد به دست آمده مطالبي آمده كه نشان مي‌دهد هخامنشيان از چشمه‌هاي قير تشكوه ظروف خود را مي ساختند.

اما اكنون اهالي روستاي قالند بهبهان استان خوزستان تنها استفاده كنندگان از چشمه هاي قير خوزستان هستند. آنها از اين مواد براي اندود كردن ظروف بزرگ نگهداري نان خشك و درمان گرفتگي و شكسته بندي اعضاي بدن از قير استفاده مي كنند.

سالها پيش براي اولين و آخرين بار مواد رودخانه قير ماماتين توسط يك كارشناس مورد آزمايش قرار گرفت و تشخيص داده شد كه اين مواد بهترين تركيب براي ساخت باند فرودگاه هستند اما ديگر هيچ نوع بهره برداري از آن نشد.

نمونه هايي از چشمه هاي قير طبيعي كه از دل زمين بجوشد در انديكاي مسجد سليمان و منطقه اوقيلك بهبهان نيز به چشم مي خورد اما هيچيك از اين مناطق جاذبه ماماتين را ندارند. چون اين منطقه داراي كوره‌هاي تبخير آب از قير طبيعي (مربوط به قرن 7 هجري قمري) ،‌ چاه‌هاي اكتشافي نفت ماماتين (اواخر قاجار) ،‌ پير شاهزاده عبدالله ماماتين،‌ مجموعه ابنيه انگليسي و مجموعه ابنيه اكتشافات نفت (دوران پهلوي اول)،‌ تپه ماماتين،‌ تپه دره قير،‌ محوطه باستاني استحصال قير،‌ چشمه‌هاي قير روان و نيز كوه آتش (تشكوه) است كه تا كنون حتي يك گردشگرهم نداشته اند.

پيدايش نفت و قير در ايران باستان به دوره ساسانيان بر مي گردد چنانكه آثار باقي مانده از يكي از سدهاي شوشتر در مسير رودخانه كارون و شوشتر نشان مي دهد در ساخت آن از قير استفاده شده و به همين دليل در ميان خوزستاني ها به بند قير معروف است.

وجود بقاياي يك شهر قديمي به نام قلعه يزدگرد (قلعه تاشار) از آثار دوره ساساني در فاصله كمي از رودخانه ماماتين كه داراي حصارهاي قطور سنگي بر فراز كوهي بلند و سوق الجيشي است و وجود تپه اي مشتعل از آتش به نام تشكوه مي تواند در كنار رودخانه قير طبيعي به يك مجموعه گردشگري عظيم تبديل شود

اهالي راز بزرگي را نقل مي‌كنند، داستاني عجيب و زيبا. البته اين مساله به معني غيرواقعي بودن نقل و روايت آنها نيست. شايد آيندگان و حتي در دوران خود ما...
 
مياندوآب در دنياي قديم از مناطق پررونق ايران به شمار مي‌آمد
سايه مي‌گستراند بر سينه راه، حضور سنگين و معنادار مسافر. جاده است و بي‌نهايت واژه كه از وجود سرشار مي‌شود و سر تعظيم به آستان معبود فرو مي‌سايد. آن گاه كه آدمي خود را كوچك يافت در اين گيتي، ندايي مي‌آيد تو اي مسافر همانا بهترين مخلوق هستي. جاده‌اي از نور كه تو را به سوي آفتاب مي‌خواند. پس به نام او راهي شو. باز شناس نشانه‌ها را در پس سنگ، آب، درخت و باران... .
 اينجا مياندوآب است. گوشه‌اي از ايران زيباي ما. شهري كه جاري است ميان دورود پرخروش، يكي سمينه نام دارد و ديگري زرينه هر دو با پسوند رود و اما ميان اين دو آب شهري در حركت است با تاريخ و طبيعتي بكر. گذرگاهي براي امراي ماد، اورارتو، كرد، سلجوقي، ‌ترك و مغول؛ همگي زندگي كرده‌اند و حكومت. حالا پس از اين همه سال دوباره صدايشان مي‌كنيم... اينجا مياندوآب است مردماني بلند نام دارد و نيك سيرت. آگر به اينجا آمدي نرم و آهسته بيا مبادا... .

ردي از شهر در غربت
شهر قدمت زيادي دارد، خيلي زياد. هرچند آثار مكتوب آن در دوره‌هاي مختلف از بين رفته است، اما در شهرها و روستا‌هاي مجاور هنوز مي‌توان زمزمه‌هاي گذشتگان را از سينه پيران شنيد و خط نوشته گذشتگان را بر كتيبه‌ها باز خواند. سنگ نبشته‌هاي مكشوفه سابقه تاريخي شهر را به هزاره‌هاي قبل از ميلاد پيوند مي‌دهند. اين نشانه‌ها گوياي آن است كه شهر مياندوآب و حومه آن در دنياي قديم يكي از مناطق پررونق محسوب شده است.
اولين سند معتبري كه در اطراف مياندوآب به دست آمده، سنگ نبشته‌اي است به زبان اورارتويي كه در روستاي داش تپه در 21 كيلومتري شمال باختري شهر مياندوآب به دست آمده است. دو قطعه بزرگ اين كتيبه را از آن محل به موزه بريتانيا انتقال داده‌اند. حالا چرا و چگونه اين آثار در غربت و دور از اصل خويشند بماند كه داستانش بس تراژديك است. بايد به فكر حفظ و نگهداري ديگر آثار بود، با اندك همت و تدبيري.

از ديروز تا امروز
به دوره‌هاي پيش از تاريخ، هزاره اول ميلاد، دوره‌هاي تاريخي 1500 تا 3000 سال پيش، دوره‌هاي اسلامي 1400 سال قبل و عصر حاضر‌ خوش آمديد. همه و همه در شهر گرد هم آمده‌اند تا باز گويند داستان زندگي خود را. اين همه به نشاني خيابان امام خميني ـ داخل پارك معلم. اين موزه ‌ سال 1346 شمسي تاسيس شد يك بار هم در سال 1383 مورد لطف مسوولان قرار گرفت و توسعه داده شد و مرمت. دستشان درد نكند.
اشياي موجود در اين گنجينه شامل سنگ‌هاي ابسيدين (سنگ آتشفشاني سياه رنگي)، سفال، فلز، آجر، كاشي، شيشه و سكه است. البته برخي از اشياي موزه متعلق به ديگر شهرها و مناطق مختلف كشور است. جاهايي مانند تپه سيلك كاشان، تپه حسنلوي نقده، اشيا و ابزار آلات مفرغي لرستان و نيشابور، گرگان و آثاري از منطقه اسماعيل‌آباد و عمارلو رودبار و... .
موزه بخش ديگري هم دارد كه آثار مربوط به گنجينه مردم‌شناسي در آن به نمايش گذاشته شده است. مجسمه‌هايي با لباس‌هاي رنگي محلي، زيبا و دلربا... مي‌روند تا در دنياي مد براي هميشه در موزه جا خوش كنند!

عبادتگاهي پرفروغ
اگر از كوچه و پس‌كوچه‌هاي خيابان 17 شهريور گذر كني در داخل يكي از آنها مجذوب معماري بنايي خواهي شد كه دست‌كم 200 سال قدمت دارد. اين اثر خيره‌كننده مسجد طاق نام دارد. معروف است كه اين عبادتگاه توسط احمد‌خان بيگلربيگي حاكم مراغه ساخته شده ‌است. بناي مسجد به صورت شبستاني ستون‌دار با پوشش طاق و گنبد است كه از 9 گنبد كوچك تشكيل يافته و بر طاق‌ها، 4 ستون مياني و جرزهاي ديواري قرار گرفته‌اند كه ستون‌هاي مياني، مكعب شكل هستند. طاق‌ها از آجر با ملات گچ، شالوده از سنگ و ديوارها از خشت ساخته شده‌اند و در دوره‌هاي بعد، بخش‌هاي ديگري به مسجد اضافه شده است. اين عبادتگاه در حال حاضر مرمت شده است. پاي در آن بگذاريد و از معبود خويش طلب كنيد آنچه دلتان مي‌خواهد... .

مكاني براي نمايش قدرت
بخدك به خسرو انوشيروان پيشنهاد ساخت قلعه‌اي را مي‌دهد. اين سردار در توجيه پروژه خود آموزش قدرت نظامي و جنگي را بيان مي‌كند. شاه موافقت مي‌كند و قلعه‌هايي با بنيان‌هاي سخت و سفت احداث مي‌شود چنان سخت كه تا افق روزگار ما پاي نهاده است. البته حالا تلي از خاك شده است!
آن رزم آوران نامدار‌ براي خود كلي اسرار نظامي داشته‌اند تا جايي كه حتي كسي از سرچشمه آب قلعه مطلع نبود. اين اطلاعات فوق‌سري حالا لو رفته است؛ بنا بر آثار بر جاي مانده، آب مورد نياز قلعه از 4 فرسنگي را طوري به قلعه هدايت مي‌كرده‌اند كه غير از خود بخدك و تني چند از نزديكان او كسي از سرچشمه آن آگاه نبوده است.
شما اگر وسوسه شديد مي‌توانيد نه مانند يك سرباز دلير، بلكه به عنوان مسافري متفكر راهي قلعه شويد. پس نشان روستاي ميلان را بگيريد و برويد تا شاهد خرابه‌هاي آن باشيد.

داش تپه، ورود ممنوع!
اهالي راز بزرگي را نقل مي‌كنند، داستاني عجيب و زيبا. البته اين مساله به معني غيرواقعي بودن نقل و روايت آنها نيست. شايد آيندگان و حتي در دوران خود ما اين راز سر به مهر گشوده شود. آنها مي‌گويند قبر زرتشت پيامبر پاك آيين ايراني درون داش تپه قرار دارد!
روزگاري چيزي شبيه ‌يك قلعه بر فراز داش تپه بوده است، اما به چه دليل دهانه آن با وسايل و مصالح و با نهايت مهارت مسدود شده است را نمي‌دانيم.
اين تپه در مجاورت روستايي به همين نام و در حوالي شهر مياندوآب قرار دارد.
در سمت شرقي تپه محل يك در‌ ورودي به درون تپه ديده مي‌شود كه از ساروج و آهك ساخته شده و اهالي محل اقدامات زيادي براي ورود به تپه يا درون قلعه انجام داده‌اند كه تاكنون راهي را براي ورود به آن نيافته‌اند.
محققان و باستان‌شناسان بسياري از اين تپه ديدن كرده‌اند و مقداري از بقاياي ظروف سفالي خرد شده در اطراف تپه يافته‌اند.

از پلي تا پل ديگر
تنها 10 كيلومتر از شهر اثري هويداست كه مي‌توان داستان دوران قاجار را بر ارتفاعش شنيد. پلي به نام «كوسه لر». قدم زدن روي پل يعني گام نهادن به دوران شاهان قجر. پايه‌هايش گرچه لرزان است اما از پس اين همه سال به نبرد آب برخاسته است. كوسه لر دو پايه دارد از جنس لاشه سنگ و ملات آهك. آب‌شكن‌هاي مثلثي شكل دارد كه بقاياي آن هنوز خونمايي مي‌كنند. اين پل در روستاي كوسه‌لر روي كانالي به نام آجي گوبي كه از زرينه‌رود منشعب شده، بنا شده است.
پلي متروكه كه اينك با حضور مسافر، دوباره جان مي‌گيرد و تمناي دستان پرمهري را مي‌طلبد كه از سر كرم بر تن رنجورش كشيده شود... .
2068 شماره شناسنامه‌ ديگر پل دوران قاجار است. پل تاريخي ميرزا رسول در 5 كيلومتري مياندوآب روي رودخانه زرينه‌رود، در گوشه‌اي از جاده مياندوآب اروميه جا خوش كرده است. طول اين پل 52 متر و داراي 7 دهانه است و مصالح به كار رفته در اين بنا در قسمت پايه‌ها و سيل‌شكن‌ها، سنگ و در بقيه قسمت‌ها آجر است.

چنگيز گلي آرام است
عناصر طبيعي دست در دست هم شاهكاري خلق كرده‌اند تا اگر دمي فرصت بود به تامل‌نشيني و بازخواني راز خلقت را. در اراضي طغياني شاخه‌هاي سيمينه رود از اجتماع هرز‌آب‌هاي تپه ماهوري جنوب و غرب روستاي خطايي تالابي به نام چنگيزگلي شكل گرفته است. وجود چند چشمه كوچك بر زيبايي اين تالاب دوصد چندان افزوده است. چشمه‌هايي كه بي‌منت و ادعا، جريان مي‌يابند و پيوسته در حركتند به سوي آبي بيكران دريا.
تالاب چنگيزگلي يك تالاب فصلي است كه در حد فاصل 3 روستاي سبز، قره‌گول و خطايي در جنوب مياندوآب قرار دارد.

دلمه و علي يار
هنوز مانده تا تصويري از زيبايي منطقه را بر جان ترسيم كرد. آدمي با سفر ره توشه‌اي به ارمغان خواهد آورد كه موج مثبت آن در تمام عمرش امتداد خواهد يافت. طبيعت بهترين جلوه اين الهام است. فارغ از همه نوع آلودگي. به شرط اين كه آداب معاشرت با طبيعت را فراموش نكنيم. شما را با اين انگيزه به دره دلمه دعوت خواهيم كرد. دره دلمه در پايين‌دست سد انحرافي نوروزلو قرار گرفته است. به دليل وجود ساحل رودخانه و همچنين آسماني آبي و نورافشاني زيباي آفتاب مورد علاقه و توجه گردشگران ارجمند است. برخي نيز به صورت تفنني به صيد مي‌پردازند كه ما هرگز چنين پيشنهادي به شما نمي‌دهيم. حيف نيست دهان ماهي را خونين كرد!
اما اگر فرصتي دست داد مي‌توان در مسير مياندوآب به شاهين‌دژ خود را ميان دره علي يار باز يافت. چمنزارهاي اطراف آن چنان مجذوبتان خواهد كرد كه حتي تا فرو نشستن خورشيد متوجه گذر لحظه‌ها نخواهيد شد. صداي موزون دره گواراي وجودتان باد!

خريد كنيد از همه نوع
اين بخش دشوارترين قسمت سفر است و اگر بخواهيد براي هر كدام از نزديكان خويش تحفه‌اي ببريد، سخت‌تر هم مي‌شود. البته سوغات‌هاي ويژه و زياد شهر بر اين مشكل خواهد افزود. از سويي قيسي، آجيل، بادام و گردو شما را وسوسه خواهند كرد و از طرف ديگر فرش، گليم و جاجيم‌هاي خوش رنگ چشمك مي‌زنند.
اما البته در اين ميان فرش دستباف با توجه به ويژگي‌ها و ارزش‌هاي هنري و تجاري خود مهم‌ترين سوغات شهرند كه در طول تاريخ به مهم‌ترين صنعت دستي ايران نيز تبديل شده است. نقشه‌هايي دارند به نام زير خاكي، گل فرنگ، لچك ترنج، شاه عباس، اسليمي، شكارگاه و حيواندار... .